Từ giữa tháng 9, hàng nghìn xe tải Trung Quốc ùn ứ tại biên giới Kazakhstan – Nga. Tình trạng này làm chậm dòng chảy hàng hóa lưỡng dụng từ châu Á vốn đang tiếp sức cho ngành công nghiệp quốc phòng Nga.
Giữa lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump thể hiện thái độ mềm mỏng hơn với Kievvà các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine vào nhà máy lọc dầu Nga gia tăng, cục diện địa chính trị tại lục địa Á – Âu lại một lần nữa chuyển động.
Kazakhstan thắt chặt kiểm tra, ùn tắc kéo dài
Theo tờ Lenta.ru, khoảng 2.500 xe tải đã mắc kẹt tại các trạm kiểm soát giữa Kazakhstan và Nga, phần lớn chở linh kiện điện tử, bộ phận máy bay không người lái và hàng hóa mang thương hiệu phương Tây – những mặt hàng có thể bị hạn chế xuất khẩu. Giới chức hải quan Kazakhstan đang tăng cường kiểm tra nhằm ngăn chặn hành vi né tránh lệnh trừng phạt.
Tờ báo kinh doanh Kommersant (Nga) ngày 2/10 cho biết tình trạng ùn tắc gia tăng từ giữa tháng 9 khi cả hai bên đồng loạt siết kiểm tra. Ông Maxim Yemelin – phó giám đốc công ty logistics SLK – nhận định rằng đây có thể là một thay đổi mang tính chính sách hơn là vấn đề tạm thời.
“Có thể nói đây không phải hiện tượng nhất thời, mà là một thực tế mới: kiểm soát chặt chẽ hơn và tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp trừng phạt của phương Tây”, ông Yemilin nói với Kommersant.
Ông cho biết thêm, kể từ giữa tháng 9, các nhân viên hải quan đã kiểm tra 99% số xe tải bị nghi ngờ chở hàng hóa bị cấm vận. Hàng hóa không bị cấm vận thường được thông quan trong vòng 3 – 5 ngày.
Kommersant dẫn lời 1 nguồn tin trong ngành vận tải cho biết lượng xe ùn tắc có thể lên tới 7.500, cao hơn nhiều so với ước tính ban đầu. Các loại hàng hóa từng chỉ bị chậm thông quan vài giờ nay có thể phải chờ hàng tuần.
Chuyên gia an ninh Jason Jay Smart nhận định: “Kazakhstan cuối cùng cũng bắt đầu thực thi nghiêm các lệnh trừng phạt vì chi phí hỗ trợ Nga đang tăng nhanh”. Ông cho rằng sự phụ thuộc ngày càng lớn của Kazakhstan vào nguồn tài chính phương Tây đang định hình các quyết định chính sách của nước này.
Tuy nhiên, Maximilian Hess – chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại (FPRI) – cho rằng không nên quy mọi nguyên nhân cho trừng phạt, vì những căng thẳng thương mại song phương như vậy không hiếm và có thể chỉ phản ánh các bất đồng kỹ thuật thường kỳ.
Tác động lan rộng
Sự gián đoạn thương mại diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tìm cách xích lại gần Washington nhưng vẫn tránh đối đầu trực diện với Moscow. Theo trang The Times of Central Asia ngày 22/9, Mỹ và Kazakhstan vừa hoàn tất thỏa thuận đầu máy trị giá 4,2 tỷ USD – lớn nhất từ trước đến nay – sau cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Tokayev.
Trước đó, Phó Thủ tướng Serik Zhumangarin tuyên bố Kazakhstan sẽ không mù quáng tuân thủ trừng phạt nếu chúng gây hại cho nền kinh tế trong nước, đồng thời nhấn mạnh chính phủ sẽ ưu tiên lợi ích kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, khi áp lực từ phương Tây ngày càng lớn và chi phí hỗ trợ Moscow tăng cao, Astana đã dần chuyển từ phản kháng thầm lặng sang tuân thủ thận trọng.
Lenta.ru, dẫn lời 1 nhà phân tích chính trị Nga nhận định Kazakhstan chịu sức ép phải giám sát chặt hàng hóa nhập khẩu song song, nhưng sẽ không dám công khai thách thức Moscow.
Việc Nga giảm xuất khẩu nhiên liệu đang tạo hiệu ứng lan truyền khắp Trung Á. Các lệnh cấm xuất khẩu và gián đoạn tại nhà máy lọc dầu đã khiến nhiều nước trong khu vực thiếu hụt nhiên liệu và đẩy giá xăng tăng mạnh. Tajikistan – nơi gần như nhập khẩu toàn bộ nhiên liệu từ Nga – đã chứng kiến giá xăng tăng lên 1,3 USD/lít, cao nhất khu vực.
Uzbekistan phải chuyển hướng sang nhập thêm từ Kazakhstan và Turkmenistan, trong khi chính Kazakhstan tạm dừng xuất khẩu để đảm bảo nguồn cung trong nước. Chỉ Turkmenistan vẫn tương đối an toàn nhờ trữ lượng dồi dào và kiểm soát nhà nước. Tờ The Caspian Post cho biết Kyrgyzstan đang đàm phán với Moscow để mua thêm 100.000 tấn dầu diesel và 60.000 tấn nhiên liệu hàng không cho năm tới, do 90% nguồn cung nước này phụ thuộc vào Nga.
Tuy nhiên, khi Moscow vật lộn để đáp ứng nhu cầu trong nước, các quốc gia Trung Á đang dần phải cân nhắc lại mức độ phụ thuộc năng lượng vào Nga. Nếu Ukraine tiếp tục duy trì đà phản công, các nước láng giềng có thể sẽ tái định hình quan hệ với Moscow.
Dù từng có ý kiến cho rằng cuộc xung đột toàn diện của Nga sẽ đẩy Kazakhstan xích lại gần phương Tây hơn, thực tế cho thấy ảnh hưởng của Moscow vẫn rất mạnh. Thương mại giữa Nga và Kazakhstan vẫn tiếp tục tăng.
Đối với Điện Kremlin, cảnh tượng hàng nghìn xe tải bị mắc kẹt tại biên giới là lời nhắc rõ ràng rằng các lệnh trừng phạt vẫn gây ra tác động tới mạng lưới hậu cần mà Nga phụ thuộc. Khi Moscow tìm cách dựa vào Trung Á để né tránh sức ép từ phương Tây, hàng xe nối dài ở biên giới Kazakhstan là dấu hiệu cho thấy ngay cả những đồng minh thân cận nhất cũng đang bắt đầu tính toán lại rủi ro.
Tham khảo: Forbes
