80 năm nạn đói Ất Dậu - Bài học cho mai sau - Kỳ 4: Người sắp chết đói dồn về Hà Nội kiếm miếng ăn

12:30 03/10/2025

Quá đói, người dân ở nhiều tỉnh phải bỏ làng, dắt díu nhau đi xin ăn. Từ mọi ngả đường, đoàn người đói lả vật vờ di chuyển về Hà Nội để mong có cái ăn. Một phần được cứu sống, nhưng người phải bỏ mạng nhiều vô số!

Trại Giáp Bát, nơi cứu đói cho hàng ngàn đồng bào năm 1945 - Ảnh: tư liệu

Bóng người vật vờ trên các nẻo đường

"Người Pháp che mắt, giữ tươi tỉnh bộ mặt phố xá nên trong

Bể xương, nơi tưởng niệm đồng bào chết vì nạn đói năm 1945 và oanh tạc - Ảnh: TÂM LÊ

Trại tế bần và bể xương người chết

Khi người Hà Nội cũng không đủ gạo để ăn, người dân đói ở các tỉnh vẫn đổ về ngày càng nhiều, hiện thực thành phố không như họ mong chờ. Người ta bắt gặp xác chết nằm cong queo, ngang dọc ở vỉa hè, góc phố Hà Nội, phần lớn là người ở địa phương khác đến.

Ngay vùng ngoại thành Hà Nội, người dân các huyện Gia Lâm, Mê Linh, Thanh Trì, Thường Tín cũng chết rất nhiều. Nông dân cũng phải bỏ nhà vào thành phố xin ăn, đói lả rồi chết.

Một số người thì vào thành phố mong kiếm việc làm, nhưng có người cũng không đủ sức mà làm. Trong cuốn Nạn đói năm 1945 ở Việt Nam - Những chứng tích lịch sử của giáo sư Văn Tạo và Furuta Moto dẫn lời một nhân chứng: "Một số người không thể kéo xe được, vì đói quá chạy xe nhiều khi thở không ra hơi, có khi gục ngã, bị khách đánh".

Tuy nhiên, nhiều người đã được giúp đỡ nếu may mắn gặp nhà còn điều kiện. Ông Phạm Ngọc Giao khi đó mới 5-6 tuổi nhưng được nghe cha mẹ kể một số người ở nông thôn đến Hà Nội được người dân giúp đỡ, nhận làm giúp việc, nhận con nuôi. Những người ốm yếu như người già, phụ nữ, trẻ nhỏ. Số còn lại thường được đưa xuống trại tế bần ở Giáp Bát để được cháo từ thiện sống qua ngày.

Trại tế bần này khi cao điểm nhận mỗi ngày vài nghìn người đói, nhưng số người chết ngay ở trại cũng không ít và được chở sang nghĩa địa Hợp Thiện cách đó vài cây số. Nạn nhân chết đói trên các con phố Hà Nội cũng được đưa về Hợp Thiện.

Đã 80 năm dâu bể, trại tế bần ở Giáp Bát nơi từng giữ lại sự sống của hàng vạn người dân nay là cửa ngõ giao thông hiện đại phía nam của Hà Nội. Chỉ còn nghĩa trang Hợp Thiện, nay được xây dựng thành khu tổ hợp, chùa Hợp Thiện và khu bể xương tưởng niệm đồng bào bị chết vì oanh tạc và nạn đói năm 1945.

Cư sĩ Nguyễn Phương Loan đang trông coi bể xương, thắp hương ngày rằm, mùng một và đón tiếp khách tới thăm, tâm sự: "Tôi cũng mới qua giúp việc ở đây, có lần nghe chuyện con trai của một cụ chuyên đi chở xác người mất vì nạn đói. Người ta thuê cụ chở hàng trăm chuyến, có những người còn chưa chết hẳn, rất thương tâm. Cũng có nhiều người Nhật tới đây thăm, họ còn ghi lưu bút tưởng nhớ đồng bào ta trong nạn đói".

-------------------------

Trong đau thương nạn đói, rất nhiều chuyện xúc động về nghĩa cử đồng bào giúp đỡ nhau. Từ chia hớp cháo loãng tới nhận con nuôi, rồi các hội cứu tế ra đời và cả địa chủ tốt bụng cũng mở lòng giúp dân nghèo.

Kỳ tới: Cứu đói - "lá rách ít đùm lá rách nhiều"

80 năm nạn đói Ất Dậu - Bài học cho mai sau - Kỳ 3: Người chết đói teo tóp như cành củi khô

Đói! Đói! Đói! Nạn đói năm Ất Dậu 1945 ngày càng lan tràn dữ dội. Làng mạc xác xơ, tiêu điều, u ám. Người dân đói quá, cơ thể khô héo, quắt quéo như cành củi khô. Nhiều người vật vờ đi nơi khác kiếm miếng ăn.