Máy móc kiểm soát con người
Màn hình sáng lên cảnh báo màu đỏ trên máy khâu của người phụ nữ trẻ. Nó báo hiệu cô mới may được 7 miếng vải. Mục tiêu trong ngày là 101. Khi năng suất tăng lên, màu của màn hình sẽ chuyển sang cam, và nếu đạt được chỉ tiêu, nó sẽ chuyển sang màu xanh lá cây. Nếu tụt lại phía sau, cô sẽ bị đuổi việc.
Màn hình giống chiếc máy tính bảng này là một phần của thiết bị kết nối internet có tên gọi là "Nidle", viết tắt của "No idle". Các cảm biến của thiết bị theo dõi số lượng sản phẩm mà người phụ nữ may được trong một giờ và số phút cô rảnh rỗi.
Nidle là một trong những thiết bị mới được áp dụng tại các nhà máy may mặc hàng đầu của Bangladesh thuộc danh mục "sản xuất thông minh". Chúng bao gồm các thiết bị hoàn toàn bằng rô-bốt và máy móc tự động một phần.
Các nhà máy nói trên cung cấp sản phẩm cho các thương hiệu như H&M và Zara, những nhãn thời trang yêu cầu phải chạy theo xu hướng nhanh nhất có thể.
Việc sử dụng máy móc để điều khiển lao động con người nhằm mục đích giải quyết một vấn đề quan trọng mà ngành may mặc Bangladesh đang phải đối mặt: tăng lương ở một quốc gia mà lợi thế cạnh tranh truyền thống là lực lượng lao động giá rẻ.
"Ngày càng khan hiếm lao động ở một quốc gia như Bangladesh, nơi thu nhập bình quân đầu người đang tăng lên. Người lao động đang đòi hỏi nhiều hơn", Khondaker Golam Moazzem, giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Đối thoại Chính sách ở Dhaka, nói với Rest of World. "Có xu hướng ở mức độ nào đó là sử dụng máy móc để thay thế người lao động".
Công nghệ thông minh đã cải thiện năng suất và tiền lương, giúp các nhà máy hàng đầu của Bangladesh có khả năng cạnh tranh toàn cầu hơn, các chủ nhà máy và hiệp hội ngành cho biết.
Sau khi lắp đặt Nidle và các máy bán tự động tại các nhà máy thuộc sở hữu của Team Group, một tập đoàn Bangladesh cung cấp các thương hiệu bao gồm H&M và Guess, sản lượng đã tăng tới 10%, theo Abdulla Hil Rakib, giám đốc điều hành.
"Hệ thống tự động giúp xác định các điểm nghẽn, cho phép chúng tôi sử dụng cùng một lực lượng lao động để sản xuất tốt hơn", ông nói. "Khi tốc độ sản xuất được cải thiện nhờ tự động hóa, tôi có thể trả lương cao hơn".
Nhưng công nhân nói rằng tiền lương chỉ tăng vì các cuộc biểu tình chứ không phải vì các nhà máy thông minh hơn. Các nhà lãnh đạo công đoàn cho biết tự động hóa đã làm mất việc làm, đặc biệt là đối với phụ nữ.
Chỉ có 57% công nhân may mặc vào năm 2023 là phụ nữ, giảm so với mức 85% vào năm 1991. Họ cho biết máy móc đòi hỏi công nhân phải theo kịp tốc độ, làm gia tăng căng thẳng.
Không dám đi vệ sinh
Khoảng 3 triệu công nhân may mặc ở Bangladesh chủ yếu may áo phông, quần và các loại hàng may mặc giá trị thấp khác, cung cấp cho ngành công nghiệp thời trang nhanh trị giá 1,7 nghìn tỷ đô la vào năm ngoái.
Ngành này đóng vai trò then chốt đối với nền kinh tế Bangladesh và đóng góp 77% trong tổng kim ngạch xuất khẩu 50 tỷ USD của quốc gia này vào năm 2024.
Với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các quốc gia sản xuất hàng may mặc khác như Việt Nam và Campuchia, các nhà máy hàng đầu ở Bangladesh đang đẩy mạnh tự động hóa.
Ayaz Aziz, tổng giám đốc của Shimmy Technologies, công ty công nghệ giáo dục công nghiệp chia sẻ: "Nếu không thể áp dụng tự động hóa, các đối thủ cạnh tranh sẽ giành được thị trường".
Mỗi máy bán tự động có thể thay thế từ một đến sáu công nhân, và các nhà máy lớn nhất được khảo sát dự kiến sẽ cắt giảm 22% lực lượng lao động.
Mahmudur Rahman, quản lý nhà máy thuộc Công ty nhuộm sợi 4A, cho biết các dây chuyền sản xuất đã giảm từ 58 máy xuống còn 48 máy nhờ tự động hóa. Một số công nhân vận hành tới ba máy cùng một lúc.
Máy khâu có Nidle, do công ty con của Team Group là Intellier sản xuất, theo dõi hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ của công nhân và xem họ có tiến bộ không.
Một công nhân 35 tuổi tại nhà máy giấu tên cho biết, mục tiêu của cô đã tăng 75% sau khi Nidle được lắp đặt vào năm 2022. Thiết bị này thu thập dữ liệu sản xuất theo thời gian thực, cho phép giám sát viên xác định những công nhân chậm chạp. Người quản lý sàn không còn hét vào mặt cô để tăng sản lượng nữa mà thay vào đó sử dụng dữ liệu để tăng áp lực.
Cô cho biết mình phải cố gắng làm đến mức không dám cả đi vệ sinh.
"Mỗi công nhân được giao chỉ tiêu nhiều hơn khả năng. Áp lực liên tục, chúng tôi cứ như ấm nước sôi đun trên bếp", người công nhân này cho biết.
Mặc dù khối lượng công việc tăng lên, thu nhập vẫn giữ nguyên cho đến tháng 11 năm 2023, khi chính phủ tăng mức lương tối thiểu trong ngành may mặc lên 12.500 taka (104 USD), tăng từ 8.000 taka (66 USD).
Cách nhà máy khoảng 10 phút đi bộ, một công nhân 24 tuổi sống với chồng, mẹ và cậu con trai 3 tuổi trong một căn phòng đơn. Người phụ nữ này nói cô bị viêm dạ dày và được khuyên không nên bỏ bữa. Nhưng cô luôn đi làm trong tình trạng đói.
"Ngay cả khi rất đói, tôi cũng không thể ăn để có thể hoàn thành mục tiêu. Thiết bị trước mặt tôi gây áp lực, khiến tôi liên tục lo lắng", người công nhân kể lại. Sau một tuần bỏ bữa, dạ dày cô tái phát và bị đuổi về nhà mà không được trả lương.
Theo Kazi Ehtesham Shahid, phó tổng giám đốc công nghệ thông tin tại Urmi Group, các thương hiệu quốc tế hàng đầu ưa chuộng các nhà máy thông minh, có khách hàng bao gồm H&M, Uniqlo và Marks and Spencer. Các nhà máy Urmi cũng có các thiết bị thông minh và máy bán tự động.
"Người mua đặc biệt hài lòng khi họ thấy hệ thống tự động hóa như vậy được áp dụng", Shahid nói với Rest of World. Ông cho biết, tự động hóa cắt giảm chi phí lao động trong khi cải thiện sản xuất, dẫn đến biên lợi nhuận tốt hơn.
