Năm 2017, thương vụ Amazon thâu tóm Whole Foods với giá 13,7 tỷ USD đã được xem là cú sốc lớn của ngành bán lẻ Mỹ. Truyền thông khi đó mô tả đây là một “cuộc hôn nhân lý tưởng” giữa công nghệ và thực phẩm hữu cơ, mở đường cho kỷ nguyên bán lẻ mới.
Tuy nhiên 8 năm sau, chính người sáng lập Whole Foods là John Mackey đã thừa nhận ông chưa bao giờ muốn bán công ty. Đây chỉ là một hành động tuyệt vọng để bảo vệ công ty khỏi sự thâu tóm tàn nhẫn của các nhà đầu tư hoạt động, chứ không phải một sự hợp nhất được lên kế hoạch.
Áp lực bán mình
Trong cuộc trò chuyện gần đây trên podcast Habits & Hustle, John Mackey tiết lộ rằng ông chỉ chấp nhận bán Whole Foods vì bị dồn ép bởi nhóm nhà đầu cơ mà đặc biệt là quỹ Jana Partners.
Khi đó, Jana đã âm thầm mua 8,8% cổ phần và trở thành cổ đông lớn thứ hai của chuỗi siêu thị hữu cơ. Trong một cuộc gặp đầy căng thẳng năm 2017, đại diện của quỹ thẳng thừng nói với Mackey rằng họ sẽ chiếm quyền kiểm soát hội đồng quản trị, sa thải toàn bộ ban lãnh đạo và bán công ty cho người trả giá cao nhất.
Đó là một đòn tấn công mang tính “thù địch” hiếm thấy trong ngành thực phẩm. Ông Mackey mô tả cuộc gặp như một tối hậu thư lạnh lùng: “Họ bước vào, trình một bản PowerPoint đầy sai sót, rồi nói sẽ chiếm quyền, sa thải tôi, và tôi sẽ không thể làm gì được. Sau đó họ rời đi.”
Công ty Whole Foods là đứa con tinh thần mà Mackey gây dựng từ một cửa hàng nhỏ ở Austin, đồng thời từng là biểu tượng của phong trào thực phẩm tự nhiên tại Mỹ.
Thế nhưng đến năm 2017, đế chế này lại lâm vào khó khăn khi doanh số sụt giảm sáu quý liên tiếp, bị cạnh tranh mạnh từ các chuỗi siêu thị lớn bán sản phẩm hữu cơ giá rẻ hơn, và gắn liền với biệt danh châm biếm “Whole Paycheck”, ám chỉ mức giá quá cao khiến người tiêu dùng “mất cả lương tháng”.
Sức ép tài chính khiến công ty trở thành mục tiêu hoàn hảo cho giới đầu tư hoạt động, vốn chỉ quan tâm đến lợi nhuận ngắn hạn. Jana Partners, với kinh nghiệm “thay máu” ban lãnh đạo tại nhiều tập đoàn lớn, nhìn thấy cơ hội vàng. Họ không chỉ muốn cải tổ Whole Foods, mà còn muốn tận dụng thương hiệu này để sinh lời nhanh nhất có thể.
Nhà sáng lập Mackey hiểu rõ rằng nếu ông không tự tìm lối thoát, Whole Foods sẽ bị bán cho bất kỳ ai sẵn sàng trả giá cao.
“Chúng tôi cần thời gian để hạ giá sản phẩm và cải thiện hoạt động, nhưng Jana sẽ không cho phép điều đó,” ông kể lại.
Warren Buffett từ chối
Ban đầu, Mackey tìm đến Warren Buffett, người nổi tiếng với triết lý đầu tư dài hạn. Tuy nhiên Warren Buffett từ chối, thậm chí đùa rằng ông “không hợp với thực phẩm hữu cơ” vì vẫn thích Dairy Queen và đồ ăn vặt.
Một bên khác là chuỗi siêu thị Albertsons cũng bày tỏ quan tâm, nhưng Mackey cho rằng chuỗi siêu thị này không phù hợp với văn hóa của Whole Foods.
Rồi một buổi sáng, ông “chợt tỉnh dậy với linh cảm rằng Amazon là câu trả lời”. Nhà sáng lập Mackey từng gặp Jeff Bezos trước đó, và cả hai chia sẻ niềm yêu thích với khoa học viễn tưởng, giả tưởng và lặn biển. Chỉ sáu tuần sau cuộc gặp đầu tiên, Amazon và Whole Foods công bố thương vụ lịch sử trị giá 13,7 tỷ USD.
Ngày 28/8/2017, Amazon chính thức tiếp quản Whole Foods, lập tức giảm giá hàng loạt sản phẩm chủ lực và tích hợp Amazon Prime vào hệ thống thanh toán.
Với phố Wall, đây là chiến thắng của Jeff Bezos. Với các nhà đầu tư, đặc biệt là Jana Partners, đó là một món hời khi có lợi nhuận khoảng 300 triệu USD chỉ trong hơn hai tháng. Tuy nhiên chỉ riêng với nhà sáng lập Mackey, đây là biện pháp tình thế bất đắc dĩ, một sự đầu hàng bắt buộc trước áp lực từ quỹ đầu cơ.
Trong hồi ký The Whole Story (2024), Mackey gọi thương vụ với Amazon là “win–win–win solution”, tức giải pháp có lợi cho khách hàng, nhân viên và cổ đông.
Giá sản phẩm giảm bốn lần trong hai năm đầu, nhân viên được nâng lương tối thiểu lên 15 USD/giờ, và cổ đông nhận được mức giá bán cao hơn 40% so với trước khi Jana xuất hiện.
Thế nhưng chính ông cũng thừa nhận bản thân không muốn bán Whole Foods cho Amazon. Amazon chỉ là giải pháp tốt nhất cho vấn đề mà họ đang gặp phải, đó là các nhà đầu cơ đang thâu tóm cổ phần và gây áp lực bán doanh nghiệp.
Lời thú nhận ấy phản ánh một thực tế gai góc: khi một công ty đại chúng niêm yết trên sàn, ngay cả người sáng lập cũng có thể bị tước quyền kiểm soát nếu thị trường quay lưng.
Sau thương vụ, Whole Foods bước vào hành trình thay đổi từ một thương hiệu hữu cơ thuần túy trở thành cánh tay của Amazon trong mảng bán lẻ thực phẩm. Các kệ hàng ngày càng được tự động hóa, dữ liệu khách hàng được tích hợp vào hệ sinh thái Prime, và việc mua sắm dần chuyển sang không tiền mặt.
Nhiều người ca ngợi đây là bước tiến tự nhiên, nhưng những người trung thành với “tinh thần Whole Foods cũ” cảm thấy mất mát khi không còn những dấu ấn ngày xưa.
John Mackey nghỉ hưu năm 2022, khép lại 44 năm gắn bó với đứa con tinh thần của mình. Giờ đây, ông điều hành Love.Life, một trung tâm sức khỏe và dinh dưỡng toàn diện ở California, dường như là nỗ lực của ông để quay lại với giá trị ban đầu: chữa lành cơ thể và tâm hồn, thay vì tối ưu hóa giá cổ phiếu.
Thương vụ 2017 mãi mãi sẽ là một lời nhắc nhở rằng trong thế giới tư bản hiện đại, người sáng lập có thể xây dựng nên một đế chế, nhưng đôi khi, chính nhà đầu tư mới là người quyết định ai sẽ sở hữu nó.
*Nguồn: Fortune, BI
