Ông Trump và tham vọng đưa Intel 'vĩ đại trở lại'

Chỉ 5 tháng sau khi nhậm chức, CEO Intel Lip-Bu Tan bị Tổng thống Mỹ

CEO Intel Lip-Bu Tan rời Nhà Trắng ngày 11/8. Ảnh: Bloomberg.

Thành lập năm 1968 bởi Robert Noyce và Gordon Moore, Intel từng thống trị kỷ nguyên PC với chip xử lý Pentium và chiến dịch marketing “Intel Inside”. Tuy vậy, hàng loạt sai lầm khiến công ty bỏ lỡ 2 làn sóng công nghệ lớn: di động và AI. Trong khi đó, các đối thủ thiết kế chip như Nvidia và TSMC vươn lên dẫn đầu.

Intel vẫn được xem là yếu tố phục hồi ngành sản xuất bán dẫn của Mỹ. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump nhấn mạnh kế hoạch xây nhà máy trị giá 7 tỷ USD của Intel tại Arizona. Các cố vấn của ông cũng nói về Đạo luật CHIPS, mong muốn thu hút các công ty như TSMC đầu tư vào Mỹ.

Kế hoạch về Đạo luật CHIPS được thảo luận mạnh mẽ hơn dưới thời Joe Biden. Từ năm 2022, Intel là bên hưởng lợi nhất khi đủ điều kiện nhận 11 tỷ USD trợ cấp, kèm khoản vay 11 tỷ USD xây nhà máy tại Ohio, mở rộng cơ sở Arizona và nhiều dự án khác. Tuy vậy, việc triển khai chậm trễ cộng thua lỗ khiến niềm tin vào Intel suy giảm.

Khi Trump tái đắc cử năm 2024, lo ngại gia tăng bởi ông chỉ trích cách triển khai Đạo luật CHIPS dưới thời Biden. Tình hình tài chính của Intel ngày càng xấu. Kể cả khi phục hồi, vốn hóa của Intel hiện chỉ còn khoảng 110 tỷ USD, bằng một phần nhỏ so với thời đỉnh điểm của bong bóng dot-com.

“Intel đã bị bỏ lại phía sau”, ông Trump nhấn mạnh trong tuyên bố ngày 22/8.

Thỏa thuận chóng vánh

Hội đồng quản trị Intel bổ nhiệm Tan cho vị trí CEO vào tháng 3. Một trong những bài toán lớn nhất của ông là liệu có nên duy trì cả hoạt động thiết kế và sản xuất chip của Intel hay không. Một số nhà phân tích cho rằng Intel nên cân nhắc chia tách, hoặc thực hiện các hình thức giao dịch khác để tiết kiệm chi phí.

Cho đến nay, Tan chưa muốn tách mảng sản xuất, vốn đã lỗ 3,2 tỷ USD trong quý II. Nói với những cộng sự thân tín, ông thừa nhận mình “tiếp quản một tình thế rất tệ”.

Vào tháng 7, Intel công bố kế hoạch sa thải 15% lực lượng lao động vào cuối năm, hủy bỏ hàng tỷ USD kế hoạch đầu tư và hoãn xây dựng nhà máy Ohio. “Không còn những tấm séc trắng nữa”, Tan viết trong thông báo gửi nhân viên.

Cựu CEO Intel Patrick Gelsinger cầm trên tay bộ tăng tốc AI Gaudi 3. Ảnh: Bloomberg.

Những quyết định ban đầu của Tan nhằm đưa Intel kinh doanh ổn định hơn. Dù vậy, quá khứ tại công ty phần mềm thiết kế chip Cadence Design Systems khiến ông bị soi xét.

Cuối tháng 7, Cadence đồng ý nộp phạt 140 triệu USD do vi phạm lệnh hạn chế xuất khẩu của Mỹ, bán công nghệ bị cấm cho một trường đại học quốc phòng Trung Quốc. Điều này diễn ra khi Tan giữ chức CEO Cadence.

Đây là lý do khơi mào chỉ trích từ Thượng nghị sĩ Tom Cotton và lời kêu gọi từ chức của Trump. Trong lịch sử hiện đại, rất hiếm khi tổng thống công khai kêu gọi lãnh đạo một công ty lớn từ chức. Dù vậy, đại diện 2 phía cho rằng đó chỉ là lời mời đàm phán.

Trả lời WSJ, một quan chức Nhà Trắng cho biết sau chuyến công du Trung Đông hồi tháng 5, ông Trump tỏ ra hứng thú với ý tưởng chính phủ nắm giữ cổ phần tại các hãng công nghệ chủ chốt. Tuy không trực tiếp dẫn đến lời kêu gọi Tan từ chức, người này cho rằng tổng thống muốn chứng kiến nhiều thỏa thuận tương tự trong tương lai.

Tại Phòng Bầu dục, Tan khẳng định trung thành với Mỹ, cam kết đồng hành cùng chương trình “America First” trong sản xuất chip. Sau cuộc họp kéo dài một giờ, ông Trump đồng ý hạ căng thẳng.

Doanh số theo từng quý của Intel và Nvidia. Ảnh: WSJ.

Tan và Lutnick nhanh chóng đạt thỏa thuận để chính phủ nắm giữ cổ phần Intel. Đây là cuộc đàm phán phức tạp bởi việc chuyển đổi trợ cấp chính phủ sang cổ phần là điều bất thường.

Trong lúc đàm phán, SoftBank bất ngờ đầu tư 2 tỷ USD, một phần trong chiến lược “ghi điểm” với chính quyền Trump.

Đến cuối tháng 8, thỏa thuận được công bố chính thức, chính phủ Mỹ sẽ chuyển đổi 8,9 tỷ USD tài trợ đã cam kết (chưa thanh toán) để mua 10% cổ phần Intel với chiết khấu nhỏ, và không có quyền biểu quyết.

David Shapiro, cựu đối tác tại công ty luật Wachtell, Lipton, Rosen & Katz tại Phố Wall, soạn thảo điều khoản, trong đó có mục cho phép chính phủ Mỹ mua thêm 5% cổ phần (kèm chiết khấu) nếu Intel bán đi phần lớn hoạt động sản xuất.

"Đưa Intel vĩ đại trở lại"

Bất chấp lạc quan ban đầu, nhiều nhà phân tích cho rằng thỏa thuận chỉ có lợi cho Intel nếu chính quyền ông Trump hỗ trợ tìm kiếm khách hàng, tăng thu hút đầu tư.

“Nhìn chung, số tiền này không đáng kể”, nhà phân tích Stacy Rasgon của Bernstein Research nói về khoản đầu tư 2 tỷ USD của SoftBank và 8,9 tỷ USD từ chính phủ Mỹ.

Có suy đoán rằng ông Trump sẽ dựa vào các hãng công nghệ khác để hợp tác với Intel. Trên thực tế, Tan đã gặp CEO Tim Cook để thuyết phục Apple đặt hàng quy trình sản xuất chip mới.

Kế hoạch xây nhà máy chip 20 tỷ USD tại Ohio của Intel liên tục bị hoãn. Ảnh: WSJ.

Gần đây, ông Trump cũng hoan nghênh Cook và CEO Jensen Huang của Nvidia vì đầu tư sản xuất tại Mỹ. Tuy vậy, nhiều CEO cho biết cần thêm ưu đãi để hợp tác cùng Intel, xét đến thực tế rằng công ty vẫn kém xa những doanh nghiệp hàng đầu như TSMC.

Việc chính phủ Mỹ nắm cổ phần tại Intel là một phần trong loạt động thái mở rộng can thiệp vào doanh nghiệp tư nhân của ông Trump. Trước đó, Mỹ đã sở hữu “cổ phần vàng” tại Nippon Steel, phê duyệt thương vụ công ty này mua lại U.S. Steel.

Vài tháng trước, ông Trump ký thỏa thuận với Nvidia và AMD để nhận 15% doanh số bán chip sang Trung Quốc. Đầu tháng 7, Bộ Quốc phòng Mỹ mua cổ phần tại công ty sản xuất nam châm đất hiếm MP Materials, trước khi Apple công bố hợp đồng 500 triệu USD mua sản phẩm từ công ty này.

Gian hàng Intel tại triển lãm di động MWC 2025. Ảnh: Zuma Press.

Gautam Mukunda, giảng viên Trường Quản trị Đại học Yale, cho rằng tình hình vẫn có thể xoay chuyển nếu thay đổi quá nhanh.

“Nếu tình hình giữa bạn và chính quyền có thể thay đổi ngoạn mục trong thời gian ngắn chỉ sau một cuộc họp, mọi thứ vẫn có thể đảo chiều”, Mukunda nhấn mạnh.

Trước mắt, Tan và Intel có thể tạm yên tâm khi mọi thứ diễn ra tích cực, nhanh chóng. Khi ký tên vào văn bản bằng chữ in hoa cỡ lớn, ông Trump nhấn mạnh kỳ vọng "đưa Intel vĩ đại trở lại".