Hai năm trước, Zechariah Osburn đã ngồi xuống để điền đơn Common Application để vào đại học. Cậu cảm thấy ngán ngẩm việc phải đến trường và ngồi cả ngày bên bàn học, nhưng vì trước giờ vẫn học tốt nên lấy bằng cử nhân tưởng như là điều hiển nhiên. Bố mẹ cậu cũng thúc giục điều đó.
Nhưng vào một đêm khuya trong năm cuối cấp, khi đang nhìn chằm chằm vào đơn đăng ký, Osburn quyết định bỏ kế hoạch ấy. “Tôi cảm thấy mình như một kẻ giả tạo”, cậu nói.
Cậu không biết mình muốn theo đuổi nghề nghiệp gì và cũng không có tiền để học đại học. Thay vì vay nợ sinh viên và trải qua vài học kỳ chỉ để tiệc tùng và "tìm bản thân", cậu quyết định tập trung phát triển công việc làm vườn vốn đang làm thêm thành một doanh nghiệp toàn thời gian.
Giờ đây, ở tuổi 20, cậu là chủ của công ty Z's Exterior Services, chuyên chăm sóc bãi cỏ, rải mùn, rửa áp lực cao và cung cấp các dịch vụ cảnh quan khác tại miền Bắc bang Virginia. Cậu đã thuê một số nhân viên toàn và bán thời gian và có kế hoạch tiếp tục mở rộng. Và, cậu nói, vẫn có “trải nghiệm đại học” khi đến thăm bạn gái mình.
Không phải Osburn đam mê rải mùn, nhưng cậu thực sự yêu thích việc điều hành doanh nghiệp và thấy mãn nguyện khi khiến khách hàng hài lòng. “Làm bao nhiêu thì hưởng bấy nhiêu”, cậu nói. Theo cậu, việc học hàng giờ liền và đổ hàng chục nghìn USD vào tấm bằng không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tương xứng — khi xung quanh có rất nhiều người gánh nợ lớn mà vẫn chật vật tìm việc.
Nhiều người thuộc thế hệ Z đang nhìn vào mức học phí đại học ngày càng tăng, cùng với sự bất ổn trong các ngành nghề văn phòng, và lựa chọn con đường khác.
Người Mỹ đang dần mất niềm tin vào lợi tức đầu tư (ROI) của tấm bằng đại học. Theo một cuộc khảo sát Gallup năm 2023, chỉ 36% người tham gia có “rất nhiều” hoặc “khá nhiều” niềm tin vào hệ thống giáo dục đại học, giảm mạnh từ 57% vào năm 2015.
Một nghiên cứu của Pew năm 2024 cho thấy chỉ 22% người trưởng thành ở Mỹ cho rằng đại học là xứng đáng nếu phải vay nợ để học. Một khảo sát năm 2025 của Indeed cũng chỉ ra rằng Gen Z là nhóm có xu hướng cảm thấy việc lấy bằng đại học là lãng phí thời gian và tiền bạc.
Theo Experian, trung bình một người Gen Z đang mang khoản nợ sinh viên khoảng 23.000 USD. Khoản nợ đó càng trở nên nặng nề hơn khi những điều mà Gen Z khao khát nhất — như cân bằng cuộc sống – công việc, ổn định tài chính, và con đường trở thành ông chủ — đang dần biến mất khỏi các công việc văn phòng. Các nhà quản lý đang gọi nhân viên quay lại văn phòng, đồng thời phá bỏ nấc thang sự nghiệp bằng cách giao các nhiệm vụ cấp thấp cho AI tạo sinh.
Một khảo sát từ nền tảng việc làm Handshake cho thấy 62% sinh viên năm cuối đại học — những người quen thuộc với công cụ AI — nói rằng họ ít nhiều lo ngại rằng tự động hóa bởi AI sẽ ảnh hưởng đến triển vọng nghề nghiệp của họ, tăng từ mức 44% vào năm 2023. Những công việc từng ổn định trong ngành công nghệ, tư vấn, tuyển dụng và pháp lý đều đang đứng trước nguy cơ mất các nhiệm vụ đầu vào vào tay AI.
Cơ hội việc làm cho sinh viên mới tốt nghiệp đại học “suy giảm đáng kể” vào đầu năm 2025, khi tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 5,8%, so với 4,6% một năm trước đó, theo Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York.
Các chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump đang tạo ra sự bất ổn trên thị trường và khiến các nhà tuyển dụng ngần ngại thuê thêm người, trong khi giới văn phòng cảm thấy bị mắc kẹt trong chính công việc của mình.
Trong khi đó, những công việc tay chân — một số có mức lương ổn định tới sáu chữ số — đang ngày càng trở nên hấp dẫn.
Trong khi AI tạo sinh đang làm chững lại sự tăng trưởng ở các ngành như công nghệ hoặc tư vấn, thì nó lại đang thúc đẩy sự phát triển của các bạn trẻ muốn khởi nghiệp.
ChatGPT và các công cụ tương tự đã trở thành những trợ lý hoạt động 24/7, giúp các doanh nhân trẻ tự động hóa các công việc như đặt lịch hẹn và tạo email gửi khách hàng — mà không cần phải trả lương hàng tháng. Là thế hệ sinh ra trong thời đại kỹ thuật số, Gen Z không cần tới trường lớp để học cách sử dụng công nghệ giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn.
Ryan Daniels, 22 tuổi, đã bỏ học tại Đại học Florida sau năm nhất vào năm 2022 để toàn tâm phát triển công việc rửa áp lực cao của mình. “Mọi người rất sốc khi tôi từ bỏ cơ hội đó”, anh chia sẻ. Nhưng Ryan không phải là trường hợp duy nhất trong xu hướng này.
Theo Trung tâm Thống kê Giáo dục Quốc gia Mỹ, tỷ lệ người trẻ theo học đại học đã giảm từ 41% năm 2012 xuống còn 39% vào năm 2022. Số lượng sinh viên đại học đạt đỉnh vào năm 2010, nhưng từ đó đã giảm từ 18 triệu xuống còn khoảng 15,4 triệu người vào năm 2021.
Các video “Một ngày làm việc” tràn ngập YouTube, TikTok và Instagram, mang đến cho người xem cái nhìn chân thực về những nghề mà có thể họ chưa từng biết nếu không có người thân làm trong ngành đó.
Có những video ghi lại cuộc sống của chuyên viên tư vấn hay nhân viên công nghệ – từ sáng sớm ở phòng gym Equinox, đến văn phòng và họp hành với ly matcha giá 9 USD trong tay – nhưng những video hấp dẫn hơn lại đến từ những người lao động chân tay. Họ là thợ điện, thợ ống nước, nhân viên cảnh quan… đang ghi lại quá trình hoàn thành các công việc phức tạp ngoài hiện trường.
Osburn cho biết anh đã xem rất nhiều video trên mạng xã hội để học cách khởi nghiệp công ty cảnh quan. Hiện tại, anh có 45.000 người theo dõi trên Instagram, nơi anh đăng tải video lái xe tải đi khắp Virginia. Lexi Abreu – một nữ thợ điện với 200.000 người theo dõi trên YouTube – thường xuyên chia sẻ các công việc đấu dây điện phức tạp và tạo các tiểu phẩm hài hước về trải nghiệm làm việc trong một ngành nghề nam giới thống trị.
Trong khi sinh viên đại học phải “thắt lưng buộc bụng”, thì những người chọn con đường học nghề có thể bắt đầu kiếm tiền ngay lập tức. Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, công việc xây dựng ở cấp đầu vào có mức lương khoảng 19 USD/giờ, và có thể lên đến 45 USD/giờ ở cấp cao hơn. Các công việc bảo trì và sửa chữa bắt đầu ở mức khoảng 14 USD/giờ và có thể lên tới 44 USD/giờ.
Theo Indeed, thợ điện và thợ ống nước trung bình kiếm được khoảng 29 USD/giờ. Thay vì sống bằng mì gói trong 4 năm đại học, Daniels đã xây dựng được công ty riêng – RHI Pressure Washing – đủ để không chỉ trả tiền sinh hoạt cho mình mà còn trả lương cho 3 nhân viên.
Giờ đây, ngày càng nhiều người công nhận giá trị của công việc tay chân. Một khảo sát năm 2024 do tổ chức nghiên cứu chính sách New America thực hiện trên khoảng 1.500 người trưởng thành cho thấy 66% tin rằng có những công việc ổn định, thu nhập tốt cho những ai chỉ có bằng trung học hoặc GED – tăng từ mức 50% vào năm 2018.
Tuy nhiên, những lợi ích của nghề lao động chân tay không có nghĩa là bằng đại học sẽ sớm biến mất. Theo dữ liệu từ Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, thu nhập trung bình của một người thuộc thế hệ Gen Z có bằng đại học vào năm 2024 là 60.000 USD/năm, so với 40.000 USD đối với người chỉ có bằng trung học.
Khoảng cách này sẽ ngày càng lớn khi người học đại học thăng tiến trong sự nghiệp. Một số lĩnh vực ổn định hiện cũng đang tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp đại học: LinkedIn cho biết ngành có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất cho sinh viên mới ra trường là xây dựng, tiếp theo là ngành tiện ích, dầu khí và khai khoáng.
Daniels lẽ ra đã tốt nghiệp đại học vào tháng này, nhưng thay vào đó, anh đã phát triển công việc làm thêm thời trung học thành một doanh nghiệp hoàn chỉnh.
Anh dành phần lớn thời gian trong ngày để điều hành công ty – nghĩa là sử dụng ChatGPT gần như mỗi ngày, từ việc soạn thư trả lời khách hàng đến gửi email hàng loạt. “AI tạo sinh có thể đang ‘cướp’ việc của dân văn phòng, nhưng nó lại thực sự giúp ích cho những người như chúng tôi”, Daniels nói.
Theo: BI
