Động thái thuế quan dồn dập của Tổng thống Donald Trump
Chỉ vài tuần sau khi quay trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục đưa ra những cảnh báo và động thái áp thuế đối với các đối tác thương mại. Tính đến đầu tuần này, Mexico, Canada, Colombia và Panama là những quốc gia đã phần nào nhượng bộ trước chiến lược thương mại mang tính cưỡng ép của Mỹ. Đáng chú ý, Panama có vẻ như đã nhượng bộ Tổng thống Trump về vấn đề kênh đào Panama - tuyến vận tải quan trọng nối liền Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Những kết quả này có thể trở thành động lực để Tổng thống Trump tiếp tục đẩy mạnh chính sách thương mại của mình.
Ngày 1/2, Tổng thống Trump ký lệnh áp thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mexico, Canada và Trung Quốc. Cụ thể, năng lượng nhập khẩu từ Canada chịu thuế 10%, trong khi mặt hàng này từ Mexico bị áp thuế 25%. Các mặt hàng khác từ Mexico và Canada cũng bị áp thuế 25%, còn toàn bộ hàng hóa Trung Quốc chịu thuế bổ sung 10% từ 0h01 ngày 4/2.
Ngày 3/2, chỉ vài giờ trước khi các mức thuế mới có hiệu lực, ông Trump thông báo hoãn thực thi chính sách này thêm một tháng đối với Mexico và Canada. Nguyên nhân được cho là Mỹ đã đạt thỏa thuận siết chặt hoạt động chống buôn lậu và kiểm soát nhập cư với hai nước này. Trong khi đó, thuế với Trung Quốc vẫn có hiệu lực kể từ ngày 4/2.
Đến ngày 10/2, ông Trump tiếp tục ký sắc lệnh áp thuế 25% đối với toàn bộ nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ, có hiệu lực từ ngày 4/3. Các quốc gia từng được miễn trừ trong đợt áp thuế trước, bao gồm Canada, Mexico, Brazil, Anh, Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU), sẽ không còn được hưởng ngoại lệ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp vào ngày 13/2 (Ảnh: AFP)
Tuy nhiên, các chính sách trên vẫn chưa phải là động thái mạnh tay nhất của Tổng thống Trump. Ngày 13/2, ông đã ký một bản ghi nhớ, yêu cầu các quan chức Mỹ tính toán mức thuế "có đi có lại" nhằm vào các đối tác thương mại. Theo đó, Mỹ sẽ áp thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ các nước ở mức tương đương với thuế suất mà những quốc gia này đang áp lên hàng hóa Mỹ.
Ngoài ra, Mỹ sẽ áp thuế đáp trả các quốc gia áp dụng chính sách phi thuế quan, bao gồm thuế giá trị gia tăng (VAT) và các biện pháp khác, vốn bị Washington coi là hành vi thương mại không công bằng. Thuế quan "có đi có lại" còn nhắm vào các khoản trợ cấp và chính sách tỷ giá có thể cản trở sự lưu thông của hàng hóa Mỹ trên thị trường quốc tế.
Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick cho biết, nghiên cứu về biện pháp thuế quan mới dự kiến sẽ hoàn tất vào ngày 1/4. Mỹ sẽ ưu tiên xem xét các nền kinh tế có thặng dư thương mại lớn nhất và áp dụng mức thuế cao nhất với Mỹ.
Những lời đe dọa áp thuế của Tổng thống Trump đã làm dấy lên lo ngại trên toàn cầu, buộc một số quốc gia phải chuẩn bị phương án ứng phó nhằm tránh nguy cơ hàng xuất khẩu bị Mỹ đánh thuế.
Ấn Độ - quốc gia từng bị ông Trump chỉ trích vì duy trì rào cản thương mại cao đối với các nhà xuất khẩu Mỹ - đã chủ động cắt giảm thuế nhập khẩu đối với nhiều mặt hàng, bao gồm xe máy và các cơ sở vệ tinh mặt đất, từ 13% xuống 11%. New Delhi cũng công bố kế hoạch giảm thuế với hơn 30 sản phẩm khác.
Các nền kinh tế lớn khác tại châu Á, như Hàn Quốc và Nhật Bản, cam kết tăng cường mua năng lượng và hàng hóa từ Mỹ, trong khi Thái Lan tuyên bố sẽ gia tăng nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ. Tại châu Âu, những biện pháp tương tự cũng đang được cân nhắc, bao gồm việc đẩy mạnh nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và đậu nành từ Mỹ - điều mà EU từng làm trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.
Yếu tố gây bất ổn cho thương mại toàn cầu?
Giới phân tích lo ngại về tác động từ chính sách thuế của Tổng thống Donald Trump đối với nền kinh tế của các quốc gia mục tiêu, cũng như chính nước Mỹ.
Tại Bắc Mỹ, thuế quan có nguy cơ làm gián đoạn chuỗi cung ứng sản xuất đã được thiết lập giữa Canada, Mỹ và Mexico, đặc biệt là trong lĩnh vực ô tô. Hoạt động sản xuất ô tô tại khu vực này có sự kết nối chặt chẽ, khi mỗi bộ phận ô tô có thể được vận chuyển qua biên giới nhiều lần trong quá trình chế tạo. Do đó, thuế quan có thể làm tăng đáng kể giá xe, ảnh hưởng đến nhu cầu thị trường, từ đó đe dọa hoạt động sản xuất và khiến nguy cơ mất việc làm trở nên khó tránh khỏi.
Bên cạnh việc đẩy nền kinh tế Mexico và Canada vào tình trạng khó khăn, thuế quan còn được dự báo sẽ làm lạm phát tại Mỹ tăng thêm 1 điểm phần trăm. Điều này có thể buộc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) phải duy trì hoặc thậm chí nâng lãi suất. Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ước tính, riêng mức thuế mà ông Trump dự kiến áp dụng đối với Mexico, Canada và Trung Quốc sẽ khiến mỗi hộ gia đình Mỹ phải chi thêm khoảng 1.200 USD mỗi năm, tạo áp lực lớn lên nền kinh tế.
Cảng hàng hóa ở Long Beach, California, Mỹ (Ảnh: Port Technology)
Tổng thống Donald Trump và những người ủng hộ chính sách của ông tin rằng thuế quan sẽ bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa, đồng thời nguồn thu từ thuế quan có thể giúp bù đắp cho các chính sách cắt giảm thuế mà chính quyền đề xuất nhằm giảm gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, chuyên gia Rolf Langhammer tại Viện Kinh tế Thế giới Kiel chỉ ra rằng thuế quan hiện chỉ chiếm 2% tổng doanh thu của chính phủ liên bang, thấp hơn rất nhiều so với mức gần 60% từ thuế thu nhập và thuế doanh nghiệp.
Nghiêm trọng hơn, các biện pháp thuế quan có thể dẫn đến các chu kỳ trả đũa thương mại, gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế toàn cầu.
Thuế quan trên bàn đàm phán: Thắng lợi trước mắt, hệ lụy dài lâu?
Nhiều chuyên gia nhận định, chiến lược gây sức ép mạnh của Tổng thống Trump có thể tạo ra hiệu quả nhất định trong ngắn hạn, buộc các đối tác phải đàm phán và thậm chí nhượng bộ một số điều khoản thương mại. Tuy nhiên, triển vọng thành công lâu dài của chiến lược này vẫn còn nhiều nghi vấn.
Nhà kinh tế học người Ý Marco Buti nhận định, thoạt nhìn, Tổng thống Trump dường như đã thể hiện sức mạnh và buộc các đối tác phải nhượng bộ. Tuy nhiên, ông cho rằng chiến lược thuế quan của Tổng thống Mỹ đang được thực thi "một cách thất thường" và chỉ mang lại những nhượng bộ hạn chế từ các đối tác.
"Những gì ông Trump đạt được cho đến nay từ các quốc gia bị đe dọa áp thuế như Canada và Mexico, chủ yếu là những nhượng bộ mang tính biểu tượng", ông Buti đánh giá. Ông cũng nhấn mạnh rằng, chưa có gì đảm bảo các biện pháp kiểm soát biên giới mà Mexico và Canada cam kết sẽ đủ để ngăn chặn dòng chảy ma túy hay tình trạng di cư bất hợp pháp vào Mỹ.
Đối với các nền kinh tế lớn như châu Âu và Trung Quốc, hiệu quả của chiến lược thuế quan càng bị đặt dấu hỏi. Bắc Kinh đã phản ứng trước mức thuế mới của Washington bằng nhiều biện pháp, từ áp thuế lên hàng hóa, hạn chế xuất khẩu khoáng sản chiến lược đến gây sức ép lên doanh nghiệp Mỹ.
Tại châu Âu, dù vẫn duy trì cách tiếp cận hòa bình, các quan chức đang lên kế hoạch cho một chiến lược đáp trả mạnh mẽ và đáng tin cậy. Ngày 10/2, Ngoại trưởng Pháp Jean-Noël Barrot tuyên bố EU sẽ có biện pháp đáp trả chính sách thuế của Tổng thống Trump.
Ngoài việc áp thuế lên một số mặt hàng như năm 2018, EU đang cân nhắc kích hoạt Công cụ chống cưỡng ép (ACI). Công cụ này được thiết lập vào tháng 12 năm ngoái nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế của EU, cho phép hạn chế đầu tư trực tiếp hoặc siết chặt quyền tiếp cận thị trường của doanh nghiệp Mỹ, đặc biệt là các hãng công nghệ từ Thung lũng Silicon.
"Lạm dụng" thuế quan: Mỹ có đang tự đẩy mình vào thế khó?
Trong một bài viết gần đây, nhà kinh tế Philip Luck tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington đã so sánh chiến lược áp thuế của Tổng thống Donald Trump với việc sử dụng kháng sinh.
"Chúng có thể rất hiệu quả trong việc nhắm vào các mối đe dọa cụ thể, nhưng nếu lạm dụng, hiệu quả sẽ giảm dần. Cũng giống như vi khuẩn có thể phát triển khả năng kháng thuốc kháng sinh, các quốc gia bị trừng phạt liên tục sẽ phát triển khả năng miễn dịch bằng cách giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ", ông Luck nhận định.
Thực tế cho thấy, trước những bất ổn gia tăng trong quan hệ thương mại với Mỹ, nhiều nền kinh tế, đặc biệt là EU, đang chủ động tìm kiếm các thị trường thay thế nhằm giảm thiểu tác động từ các biện pháp thuế quan.
Chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden từng tìm cách thuyết phục EU cắt giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc nhằm kiềm chế sức mạnh kinh tế của Bắc Kinh. Tuy nhiên, trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và các đồng minh châu Âu leo thang, Brussels có thể sẽ phải cân nhắc lại chiến lược này và thậm chí xích lại gần hơn với Trung Quốc.
Tại Bắc Mỹ, dù Tổng thống Trump đã trì hoãn việc áp thuế, Thủ tướng Canada Justin Trudeau vẫn tổ chức một hội nghị với các lãnh đạo doanh nghiệp hàng đầu nhằm thúc đẩy chiến lược đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào Mỹ. Trong khi đó, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum cũng đã triển khai kế hoạch kinh tế mới, đặt mục tiêu hạn chế sự phụ thuộc vào các đối tác thương mại lớn.
"Nhiều người đang đặt câu hỏi: liệu Mỹ có còn là đối tác đáng tin cậy hay không?", ông Niclas Poitiers, chuyên gia tại Viện nghiên cứu Bruegel (Brussels), nhận định. "Những chính sách thuế quan này đã gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín quốc tế của Washington".
Đồng quan điểm, Giáo sư kinh tế Bedassa Tadesse tại Đại học Minnesota Duluth cảnh báo rằng, ngoài việc khiến các đối tác xa rời Mỹ, những mối đe dọa thuế quan liên tục còn có thể thúc đẩy quá trình phi đô la hóa, tạo điều kiện cho các quốc gia phát triển hệ thống tài chính thay thế, từ đó làm suy yếu ảnh hưởng của Mỹ trong thương mại toàn cầu.
 Chính sách thuế quan của Mỹ đe dọa làm tăng giá bảo hiểm ô tô |  Hàn Quốc sẽ thảo luận với Mỹ về thuế quan |  Thuế quan "có đi có lại" của ông Trump: Động lực đàm phán hay mồi lửa xung đột? |
